Historia Studium Muzyki Kościelnej
Początek regularnego kształcenia organistów w Warszawie wiąże się z działalnością ks. Wojciecha Lewkowicza, który kształcił się między innymi w Pontificio Istituto di Musica Sacra w Rzymie oraz w Kirchenmusikschule w Ratyzbonie. Potem wrócił do swej rodzimej diecezji – przemyskiej, gdzie działała wówczas zorganizowana przez ks. Antoniego Chlondowskiego w 1916 r. Średnia Szkoła Organistowska Księży Salezjanów. Po II wojnie światowej przez pewien czas była ona jedynym w powojennej Polsce ośrodkiem kształcenia organistów. W latach pięćdziesiątych działająca przy Episkopacie Komisja do Spraw Śpiewu i Muzyki Kościelnej organizowała okresowo kilkudniowe kursy i egzaminy kwalifikacyjne dla organistów już pracujących w parafiach, aby podnieść poziom ich umiejętności. Pracą komisji kierował ks. Mieczysław Jankowski, a jej członkami byli: ks. Wojciech Lewkowicz, ks. Zbigniew Piasecki, prof. Feliks Rączkowski, Tadeusz Jarzęcki i Tadeusz Smogorzewski. W protokole posiedzenia tej Komisji z września 1959 roku „stwierdzono absolutny brak właściwego przygotowania kandydatów do egzaminu. Należy bezwzględnie stworzyć jakieś możliwości dokształcania się dla młodych adeptów muzyki kościelnej.”
Ks. Lewkowicz przyczynił się do tego, że 2.10.1959 r. ks. kard. Stefan Wyszyński erygował Instytut Muzyczno-Liturgiczny Musica Sacra im. Św. Piusa X w Warszawie. Wprawdzie w dekrecie erekcyjnym był określony cel: kształcenie zawodowe w liturgicznej muzyce sakralnej kapłanów oraz świeckich mężczyzn, ale praktycznie początkowo słuchaczami byli tylko duchowni – diecezjalni i zakonni. Gdy w Akademii Teologii Katolickiej została utworzona specjalizacja muzyki kościelnej, wielu księży przeszło na ATK, a Studium w Aninie pozostało dla Sióstr zakonnych i w takim kształcie służyło Kościołowi do 1995 r. 2 października 1963 r. doszło do zlikwidowania przemocą (z pomocą sprowadzonych do miasta wielu oddziałów Milicji Obywatelskiej) salezjańskiej Szkoły Organistowskiej w Przemyślu. Organiści nabywali umiejętności we własnym zakresie „terminując” u czynnych organistów, często również samouków bez należytego wykształcenia. W państwowych szkołach muzycznych w klasach organowych program kształcenia nie zawierał niezbędnych dla organistów kościelnych przedmiotów jak liturgika, chorał gregoriański, prawodawstwo muzyki liturgicznej czy harmonia modalna.
Zorganizowanie regularnego kształcenia organistów w Warszawie było odpowiedzią z jednej strony na wskazania Soboru Watykańskiego II, z drugiej zaś na zamknięcie siłą salezjańskiej szkoły przemyskiej. Ojcowie soborowi w Konstytucji o Liturgii dali wyraz trosce o skarbiec muzyki kościelnej. Zalecali rozwijać zespoły śpiewacze, przywiązywać dużą wagę do wykształcenia i wykonywania muzyki w seminariach, domach studiów zakonnych oraz w innych instytucjach i szkołach katolickich. Zalecali zakładanie wyższych instytutów muzyki kościelnej.
W ramach prac Komisji ds. Śpiewu i Muzyki Kościelnej opracowano projekt Statutu Diecezjalnego Szkolenia Muzyków Kościelnych, który został zatwierdzony przez Episkopat Polski 12 marca 1965 roku. Równocześnie przy Kurii Metropolitalnej Warszawskiej utworzono Referat Szkolenia Muzyków Kościelnych. W 1965 r. ks. Wojciech Lewkowicz rozpoczął regularne dokształcanie organistów przy Kurii Metropolitalnej Warszawskiej w formie regularnych 4-letnich Kursów dla organistów. Naukę na I roku rozpoczęło 12 mężczyzn.
Ze względu na brak instrumentów lekcje indywidualne gry na fortepianie prowadzono w prywatnych domach nauczycieli. Zajęcia wspólne nosiły nazwę Dni skupienia dla organistów, bo sytuacja polityczna nie pozwalała na oficjalną rejestrację Studium. Odbywały się one poczatkowo w parafii św. Wacława na Gocławku, następnie w klasztorze Sióstr Franciszkanek przy ul. Piwnej, potem w pomieszczeniach Kurii Metropolitalnej przy ul. Miodowej, wreszcie przez ponad 30 lat w podziemiach kościoła Wszystkich Świętych przy Placu Grzybowskim.
Wybór podziemi kościoła Wszystkich Świętych na regularne zajęcia nie był przypadkowy. W głównej sali zainstalowano i uruchomiono ocalałe po wojnie kinowe organy Wurlitzera, będące własnością Archidiecezji Warszawskiej. Instrument ten został zbudowany w North Tonawanda w USA w 1928 r. Przez 8 lat grały w kinie Colosseum, a od 1936 r. w domu Akcji Katolickiej Roma. Dziś znajdują się w Muzeum Techniki.
W 1970 r. Kursy dla organistów zmieniły nazwę na Instytut Szkolenia Organistów, ponieważ pełniący obowiązki organistów w parafiach mogli nadal się dokształcać, a ponadto 5-letnią naukę rozpoczynały osoby dopiero przygotowujące się do posługi muzyka kościelnego. W 1971 r. po śmierci ks. Wojciecha Lewkowicza dyrektorem Instytutu Szkolenia Organistów został ks. Józef Zawitkowski, absolwent muzykologii Akademii Teologii Katolickiej.
W 1982 roku po objęciu przez ks. Zawitkowskiego probostwa w kolegiacie w Łowiczu ks. Prymas Józef Glemp powołał na stanowisko dyrektora i wykładowcy Instytutu ks. Andrzeja Filabera, który jeszcze przed studiami w Metropolitalnym Seminarium Duchownym pracował jako organista w Bazylice Archikatedralnej w Warszawie. Nowy dyrektor zdecydował o znacznym rozszerzeniu programu nauczania oraz nastawieniu przede wszystkim na kształceniemłodych kandydatów na organistów, a nie tylko dokształcaniu osób już pracujących w kościołach.
W latach 80-tych ilość studentów znacznie wzrastała, w roku 1987 przekroczyła 100 osób. Duża liczba kandydatów o zróżnicowanym poziomie i predyspozycjach spowodowała konieczność przeprowadzania egzaminów kwalifikacyjnych. Grono pedagogiczne powiększyło się do 13 osób. Równocześnie Dyrektor Instytutu konsekwentnie troszczył się o powiększanie liczby instrumentów.
W 1988 r. Instytut Szkolenia Organistów został włączony do erygowanego Papieskiego Wydziału Teologicznego
w Warszawie. Słuchaczom zainteresowanym studiami magisterskimi umożliwiono naukę na Wydziale Teologicznym. Wskutek długoletnich staraniach dyrektora, w roku 2000 po decyzji kard. J. Glempa Instytut rozpoczął pracę w nowej siedzibie, w Domu Formacyjno-Rekolekcyjnym przy ul. Dewajtis 3 na warszawskich Bielanach. Dziś własnością Instytutu jest kilkanaście instrumentów (organy, fortepiany, pianina), w tym 3 organy piszczałkowe. Pedagodzy prowadzą łącznie ok. 300 godzin zajęć tygodniowo.
Duże zróżnicowanie umiejętności kandydatów zgłaszających się do Instytutu (niektórzy wcześniej zdobywali wiedzę i umiejętności muzyczne w różnych szkołach lub ogniskach muzycznych) pozwalają na zróżnicowany program pracy w ramach zajęć indywidualnych. Dyplomanci mogą uzyskać dyplom I, II lub III stopnia w zależności od realizowanego toku studiów i jego wyników. Dotychczas Instytut ukończyło ponad 500 osób pochodzących z terenu dziesięciu diecezji, przeważnie z archidiecezji warszawskiej i diecezji warszawsko-praskiej. Większość z nich rzeczywiście podjęło pracę organistowską w Kościele.
15 czerwca 2015 r. odbyły się uroczyste obchody 50-lecia działalności Instytutu Szkolenia Organistów w Warszawie połączone ze zjazdem absolwentów. Wzięło udział prawie dwustu absolwentów z różnych lat, począwszy od 1969 r. Mszy św. przewodniczył kard. Kazimierz Nycz, arcybiskup metropolita warszawski, Wielki Kanclerz Papieskiego Wydziału Teologicznego. Koncelebrowali między innymi: były dyrektor Instytutu bp Józef Zawitkowski († 2020 r.), obecny dyrektor ks. prof. dr hab. Andrzej Filaber, ks. prof. dr hab. Krzysztof Pawlina - rektor PWTW.
W roku 2020/2021 nastąpiła restrukturyzacja uczelni, która przekształciła się w Akademię Katolicką w Warszawie. We wrześniu 2021 r. powstał Instytut Sztuki Sakralnej w ramach którego działa: Studium Muzyki Kościelnej (dotychczasowy Instytut Szkolenia Organistów ) oraz nowootwarte 3-letnie studia licencjackie Edukacji Muzycznej z Muzyką Kościelną.